Τι ανέφερε ο Δαμιανός Τσεκουράκης για το Παγγαίο

[… Είναι αλήθεια ότι καμιά από τις αρχαίες μαρτυρίες δε συνδέει ρητά τη Σκαπτή Ύλη με το Παγγαίο. Ό Ηρόδοτος αναφέρει το όνομα Σκαπτή Ύλη όταν κάνει λόγο για τα μεταλλεία χρυσού πού είχαν οι Θάσιοι στην απέναντι ξηρά (6, 46). Αντίθετα όταν αναφέρεται στα ορυχεία του Παγγαίου και την κατοχή τους από τούς εντόπιους θρακικούς λαούς (7,112), δε χρησιμοποιεί την παραπάνω ονομασία. Αυτή όμως ή παράλειψη μπορεί να οφείλεται στην τύχη, ή ενδέχεται ό Ηρόδοτος να θεωρούσε αυτή τη σύνδεση αυτονόητη. Χαρακτηριστικό είναι πάντως το γεγονός ότι, όταν περιγράφει την πορεία του Ξέρξη μέσα από τη Θράκη— κάτι πού του δίνει την ευκαιρία να απαριθμήσει τις διάφορες πόλεις πού συναντά ό Πέρσης βασιλιάς στο δρόμο του και να αναφέρει τα κυριότερα χαρακτηριστικά τους —ή μόνη περιοχή πού του φέρνει στο νoυ παραγωγή χρυσού είναι το Παγγαίο, και είναι φυσικό να υποθέσει κανείς ότι εδώ υπήρχε ή Σκαπτή Ύλη, το πιο περίφημο κέντρο παραγωγής χρυσού αυτής της εποχής.

Με αυτή την άποψη, ότι δηλ. ή Σκαπτή Ύλη βρισκόταν στο Παγγαίο, συμφωνούν οι περισσότεροι μελετητές, δε συμπίπτουν όμως οί γνώμες τους στο θέμα της τοποθέτησής της σε ένα συγκεκριμένο τμήμα του. Ό Perdrizet στην έξοχη μελέτη του για τη Σκαπτή Ύλη και την ιστορία της (βλ. σ. 76, υποσ. 4) αποφεύγει να αναφέρει με ακρίβεια τη θέση της, αλλά στο χάρτη της περιοχής, στη σελίδα 15, τή σημειώνει με επιφύλαξη στη θέση πού βρίσκεται ή σημερινή Νικήσιανη1 και όχι, όπως πιστεύει ό Casson (ό.π., 69 και 76), στην Εικοσιφοίνισσα. Ό J. Pouilloux2 την τοποθετεί αόριστα στις ανατολικές πλαγιές του Παγγαίου, ό Δ. Λαζαρίδης3 στους λόφους πού χωρίζουν τις κοινότητες Νικήσιανης καί Παλαιοχωρίου, ενώ οι Unger και Schütz4 σε μια τοποθεσία πού βρίσκεται ανατολικά της τελευταίας κωμόπολης…]

Σκαπτή Ύλη

[Εδώ και χρόνια μένει αναπάντητο το ερώτημα για το ποια ήταν η ακριβής θέση των μεταλλείων της Σκαπτής Ύλης. Αρχικώς επικράτησε η άποψη ότι η χρυσοφόρος αυτή περιοχή βρισκόταν στο Παγγαίο, ενώ κάποιοι άλλοι έκαναν αναφορά για τις εγγύς προς αυτό περιοχές.

Υπάρχουν απόψεις σύμφωνα με τις οποίες δίνεται μια πιο ευρεία ερμηνεία της θέσης του Παγγαίου, ως τοποθεσία και όχι απλώς ως όρος. Κατά τους αρχαίους χρόνους άλλωστε δεν είχαν τελειοποιήσει ακόμη κάποια μέθοδο χαρτογράφησης και με δεδομένο ότι οι μετακινήσεις από την μια περιοχή της Ελλάδος προς μια άλλη ήταν δύσκολες, είναι πολύ λογικό η αναφορά στο Παγγαίο να είχε συχνά ένα αναφορικό χαρακτήρα. Είναι χαρακτηριστικά όσα γράφονται για τον Πεισίστρατο, όταν κατέφυγε εξόριστος στα μέσα του 6ου αιώνα προσπαθώντας να εξασφαλίσει τον απαραίτητο για την επάνοδό του χρυσό, «….εκείθεν δε παρήλθεν εις τους περί το Παγγαίον τόπους, όθεν χρηματισάμενος….» Είναι σαφές ότι γίνεται λόγος για το Παγγαίο ως μια ευρύτερη τοποθεσία και όχι ως όρος. Μια πιο προσεκτική ερμηνεία σε όσα λέει ο Ηρόδοτος, ο Κίμωνας, ο Σράβωνας και άλλοι θα μας βοηθήσουν να οριοθετήσουμε κατά προσέγγιση την περιοχή της Σκαπτής Ύλης.

Πρώτος ο Ηρόδοτος μας αναφέρει ότι τα εισοδήματα των Θασίων προέρχονταν από τα μεταλλεία της Σκαπτής Ύλης στην απέναντι από την Θάσο ξηρά. Από τα ορυχεία αυτά μαζευόταν συνολικά 80 τάλαντα ετησίως, κάτι που σύμφωνα με υπολογισμούς αντιστοιχεί σε 160 κιλά χρυσό το χρόνο. Ο Θουκυδίδης γράφει τον 5ο αιώνα π.Χ. ότι εκμεταλλευόταν ο ίδιος ένα από τα πολλά ορυχεία της Σκαπτής Ύλης, «….κτήσιν τε έχειν των χρυσείων μετάλλων εργασίας εν τη περί ταύτα Θράκη.…». Ο Πλούταρχος διηγείται στον Κίμωνα ότι ο Θουκυδίδης έγραψε την ιστορία του στην Σκαπτή Ύλη όπου και πέθανε. Ο Στράβωνας επίσης αναφέρει ότι τα περισσότερα ορυχεία βρίσκονταν γύρω από τους Φιλίππους. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης γράφει: «…. Ύστερα ήρθε ο Φίλιππος Β’ στη πόλη Κρηνίδες την οποία αύξησε σε πληθυσμό και την ονόμασε σε Φιλίππους και τα μεταλλεία χρυσού που ήταν εκεί λιτά και άδοξα, έφτιαξε καινούργια ώστε να μπορεί να έχει προσόδους πάνω από χίλια τάλαντα». Αξιοσημείωτη είναι επίσης και η αναφορά του Στέφανου Βυζάντιου στο βιβλίο του “Εθνικά”, όπου μας λέει, « Σκαπτησύλη, πόλις Θράκης μικρά αντίκρυ Θάσου. το εθνικόν Σκαπτησυλίται».]

Δαμιανός Τσεκουράκης* – Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

*Ο Δαμιανός Τσεκουράκης γεννήθηκε το 1936 στη Νικήσιανη Καβάλας. Σπούδασε κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης από όπου αποφοίτησε το 1960. Αναγορεύθηκε διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου (1971). Ήταν καθηγητής στο τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.