Published on December 31st, 2023 | by paggaiorama

Έθιμα Πρωτοχρονιάς στο Παγγαίο

ΤΟ ΠΟΔΑΡΙΚΟ – ΤΟ ΡΟΔΙ – ΤΟ ΑΜΙΛΗΤΟ ΝΕΡΟ ΟΙ ΦΩΤΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΩΜΟΓΕΡΟΙ

Στην Ελλάδα, όπως και σε όλο τον κόσμο βέβαια, την Πρωτοχρονιά αλλά και τα Χριστούγεννα συνηθίζουμε να τα γιορτάζουμε με μεγαλοπρέπεια, φίλους, οικογένεια και, σίγουρα, πολύ φαγητό!

Σε τέτοιες καταστάσεις, μας αρέσει να επιστρέφουμε στις παραδόσεις και σε εκείνα που από μικροί μαθαίνουμε ή εκείνα τα άγνωστα που μέχρι τώρα μπορεί να μη ξέραμε.

Την Πρωτοχρονιά ας πούμε, έχει την τιμητική της σε κάθε σπίτι η βασιλόπιτα. Γνωρίζετε όμως πως πρόκειται για ένα από λίγα αρχέγονα έθιμα που επιβιώνουν;

Στα Κρόνια (εορτή του θεού Κρόνου στην αρχαία Ελλάδα) και στην ανάλογη γιορτή με την ονομασία Σατουρνάλια της αρχαίας Ρώμης, οι γυναίκες έφτιαχναν γλυκά και πίτες, μέσα στα οποία έκρυβαν νομίσματα.

Όποιος το πετύχαινε ήταν και ο τυχερός της χρονιάς!

Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το ίδιο έθιμο με τη Βασιλόπιτα και έτσι η καλοτυχία του φλουριού διατηρήθηκε.

Πλέον το πρώτο κομμάτι είναι του Χριστού, μετά του σπιτιού, κι ύστερα της οικογένειας για εκείνους που θέλουν να διατηρούν ακόμα τις θρησκευτικές παραδόσεις.

Για αυτά τα άγνωστα στους πολλούς, αναζητάμε τα έθιμα που γίνονται σε κάθε τόπο της Ελλάδας την Πρωτοχρονιά, ώστε να υποδεχτούν οι άνθρωποι τον καινούριο χρόνο όπως του πρέπει..

ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΠΑΓΓΑΙΟΥ

Στην πορεία του χρόνου πολλά έχουν αλλάξει, αλλά τα έθιμα στο Παγγαίο καλά κρατούν ακόμη και σήμερα που πολλοί τα θεωρούν περιττά στην εορταστική περίοδο.

Την Πρωτοχρονιά και ιδιαίτερα την παραμονή τα παραδοσιακά κάλαντα συνεχίζουν να ψάλλονται από τα παιδιά κυρίως στις γειτονιές των χωριών μας.

Στην αλλαγή του χρόνου, οι μητέρες πηγαίνουν στη βρύση και παίρνουν το “αμίλητο νερό” πριν ξεκινήσουν οι ευχές για το νέο έτος.

Παραμονή Πρωτοχρονιάς παλιότερα υπήρχε η χαρτοπαιξία που φυσικά δεν ήταν έθιμο, αλλά υπήρχε και το ΠΑΡΤΑ ΟΛΑ ένα παιχνίδι που συνηθιζόταν στον κόσμο των παιδιών,

Την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, ανήμερα δηλαδή κάναμε το Ποδαρικό, για το καλό του χρόνου.

Παιδιά κυρίως στο κατώφλι του σπιτιού ως οι πρώτοι επισκέπτες της χρονιάς, σπάζουν το ρόδι, σηκώνουν μια πέτρα και εύχονται υπάρχει προκοπή στο σπίτι. Ακολούθως και πριν μπουν στο σπίτι για το κέρασμα πατάνε πάνω σε ένα πέταλο που συμβολίζει την τύχη!

Σε ορισμένα χωριά, το μικρότερο μέλος της οικογένειας μεταφέρει μια πέτρα στο εσωτερικό του σπιτιού για να είναι στέρεο και γερή η οικογένεια, ενώ τα μικρότερα παιδιά κάνουν ποδαρικό σε όλα τα σπίτια του κάθε οικισμού, μπαίνοντας με το δεξί.

Για την καλή τύχη που φέρνουν, ανταμείβονται από τους ιδιοκτήτες με δώρα και γλυκά..

Το μεσημέρι στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι κόβεται η βασιλόπιτα με τον τυχερό να κερδίζει το φλουρί!

Τα έθιμα των Ποντίων

Στα χωριά που υπάρχουν Πόντιοι έχουν τα δικά τους έθιμα, τα οποία συνεχίζουν και σήμερα να διατηρούν.

Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς διάλεγαν ένα μεγάλο κούτσουρο για να καίγεται στο τζάκι. Καθώς πίστευαν ότι η φωτιά διώχνει τα δαιμόνια που έρχονταν από τη καπνοδόχο. Το κούτσουρο αυτό το λέγανε «Καλαντοκούρ».

Τα μεσάνυχτα, ο αρχηγός της οικογένειας σταύρωνε με το μαχαίρι και έκοβε τη βασιλόπιτα που είχε μέσα το νόμισμα (συνήθως μια δεκάρα). Αφιέρωνε το πρώτο κομμάτι στον πολιούχο Άγιο της ενορίας και το έβαζε στο εικονοστάσι.

Σε άλλα μέρη πάλι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ο αρχηγός της οικογένειας «καλαντίαζεν τ’ οσπίτ’». Ανακάτευε φουντούκια ή καρύδια με νομίσματα και τα πετούσε στις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, λέγοντας ευχές για τη νέα χρονιά και για τη καλοτυχία και πολυκαρπία του σπιτικού του:

«Ευτυχισμένο το Νέο Έτος! Εδέβεν η κακοχρονία και έρθεν η καλοχρονία…»

Αργά το βράδυ στα σπίτια όπου ήταν συγκεντρωμένα όλα τα μέλη της οικογένειας ή και συγγενικά ή φιλικά πρόσωπα, η νύφη «εγούρευεν» (έστρωνε) το τραπέζι. Εάν δεν υπήρχε νύφη στο σπίτι, τον ρόλο τον αναλάμβανε η πρωτότοκη κόρη της οικογένειας.

Σε άλλα μέρη του Πόντου, κάθε οικογένεια έπαιρνε από ένα κυδώνι και το έκοβε σε τόσα κομμάτια όσα άτομα ήταν στην οικογένεια. Μετά έβαζαν κέρμα μέσα σ’ ένα κομμάτι, τα ανακάτευαν μέσα σε μια πετσέτα και διάλεγε ο καθένας από ένα κομμάτι κυδωνιού.

Σε όποιον τύχαινε το κέρμα, αυτός μετά έπρεπε να σηκωθεί τα χαράματα, να πάρει μια κανάτα και να πάει κάτω στην πλατεία να τη γεμίσει με νερό. Από αυτό το νερό θα έβαζε λίγο στα ζώα, θα κρατούσε λίγο να πλυθούν και λίγο για να πιουν.

Επίσης σε ορισμένα μέρη, συνήθιζαν να σπάνε στη πόρτα του σπιτιού ένα ρόδι, για το γούρι…

Ένα άλλο έθιμο (με κάποιες μικροδιαφορές ανά περιοχή), που ήταν πολύ αγαπητό στον Πόντο, συνδεδεμένο με το Δωδεκαήμερο και ιδιαίτερα με τη Πρωτοχρονιά, ήταν οι Μωμόγεροι. Επίσης κατά τη διάρκεια του Δωδεκαήμερου εμφανίζονταν και τα Πίζηλα, δηλαδή οι καλικάντζαροι.

Το καλαντόνερο

Ξημέρωμα Πρωτοχρονιάς πηγαίνανε οι χωριανοί στη βρύση του χωριού. Αφήνανε εκεί τσουρέκια, γλυκίσματα, φρούτα και έπαιρναν νερό (το θεωρούσαν αγιασμένο) για να ραντίσουν το σπίτι.

Ο «απεσταλμένος» έπαιρνε τα τυχερά λεφτοκάρυα (φουντούκια) και στη διάρκεια της διαδρομής δεν έπρεπε να μιλήσει με κανέναν. Γυρνώντας στο σπίτι όλοι πλένονταν με το καλαντόνερο και εύχονται ο ένας στον άλλον καλή χρονιά.

Ποδαρικό στα σπίτια

Την Πρωτοχρονιά δεν επιτρεπόταν σε κανέναν η είσοδος στο σπίτι, προτού μπει ο παπάς για να κάνει αγιασμό. Ποδαρικό στα σπίτια των Ποντίων την ημέρα της Πρωτοχρονιάς έβαζαν να κάνουν τα παιδιά, ως δείγμα καλοτυχίας για τη νέα χρονιά.

Αυτήν την ημέρα τα κορίτσια σε πολλά μέρη ψαλίδιζαν τις άκρες των μαλλιών τους για να αυξηθούν περισσότερο. Ακόμη πίστευαν ότι κανείς δεν έπρεπε να κλαίει την ημέρα αυτή, γιατί θα έκλαιγε όλη τη χρονιά.

Κάλαντα και φωτιές

Ένα πολύ παλιό έθιμο, προερχόμενο από τα χρόνια της τουρκοκρατίας, είναι το εξής: τα αγόρια που θα φύγουν στρατιώτες τη νέα χρονιά, συγκεντρώνουν μεγάλες στοίβες από ξύλα στην πλατεία.

Την παραμονή ανάβουν μια μεγάλη φωτιά και ψέλνουν τα κάλαντα. Με το που ο δείκτης δείξει δώδεκα, ξεκινά το παραδοσιακό γλέντι με τσίπουρο και γλυκά.